مطالعه تجربی جرم کودک‌همسری در گفتمان تقنینی و قضایی ایران از منظر جرم‌شناسی انتقادی ( به روش برساخت‌گرایی اجتماعی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق کیفری و جرم‌شناسی، گروه مطالعات زنان، دانشگاه تربیت مدرس، تهران. ایران

2 استادیار حقوق کیفری و جرم‌شناسی، پژوهشکده مطالعات سیاسی و روابط بین‌الملل و حقوق، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

از منظر جرم­شناسی انتقادی، بزهکاری متأثر از نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و به‌ویژه ساختار قانون‌گذاری، عدالت کیفری و تأثیر صاحبان و نوع قدرت است. از جمله نظریة برساخت­گرایی اجتماعی که قاعده­گذاری در نظام تقنینی یا قضایی را محدود به رفتارهایی می­داند که منافع اقلیت حاکم را به خطر می­اندازد. لذا جرایم و مفاهیم حقوقی جز در موارد خاص یک برساخته اجتماعی ­در شرایط خاص زمانی و مکانی هستند. این مقاله با مطالعه 30 پرونده محاکم خانواده شهر ری و قم در سال 1399و مصاحبه با قضات مربوطه و خانواده­های کودکان، از منظر جرم­شناسی انتقادی و مشخصاً بر مبنای سنت برساخت­گرایی، دو جنبه از جرم کودک­همسری (ماده 646 ق.م.ا) را یکی سن قانونی ازدواج و دیگری مفهوم مصلحت در ازدواج کودک (ماده 1041 ق.م) تحلیل می­کند. یافته­ها حاکی از برساخته بودن این دو جنبه تنها براساس معیارهای اقلیت حاکم بر فرایند قانون‌گذاری است. لذا، پیوسته امکان برساخت­زدایی از آن­ها وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Empirical Study of Crime of Child Marriage in the Iranian Legislative and Judicial Discourse from the Perspective of Critical Criminology (Social Constructivism Approach)

نویسندگان [English]

  • Hajar Azari 1
  • Sepideh Mir majidi 2
1 Assistant Professor, Criminal law and Criminology, Department of women studies, Tarbiat Modaress University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Criminal law and Criminology, Department of Political Studies and international relationship and law, Institute For Humanities And Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

From the perspective of critical criminology, crimes are affected by the political, social, economic system and especially the legislative structure, criminal justice as well as the influence of power. Among them is the theory of social constructivism, which limits the rule-making in the legislative or judicial system to behaviors that sometimes endangers the position and interests of minority in society. Therefore, crimes and legal concepts are only a social construct and reality, which are constructed according to specific temporal and spatial conditions. This article, which is qualitative, descriptive-analytical in terms of method, with the study of 30 family court cases in Rey and Qom in 2020, interviews with family court judges and children's families, from a  critical criminological perspective and specifically based on the tradition of constructivism, therefore two aspects of the crime of child marriage (the subject of Article 646 Iraninan penal code) including the legal age of marriage and the concept of the best interst of child in child marriage (both mentioned in Article 1041 civil law), have been critically analysed. The findings indicate that these two aspects are constructed only on the basis of the criteria of the minority governing the legislative process, therefore, it is always possible to deconstruct them

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Criminology
  • Legislative Discourse
  • Judicial Discourse
  • Child-marraige Crime
  • Social Constructivism
  • Interst of child
  • Legal age of Marriage
آذری، هاجر، نسرین، طباطبایی (1396)، «چالش‌های نظام حقوقی ایران در الحاق به معاهداتحقوق بشری از دیدگاه حقوق بین‌الملل»، مطالعات تطبیقی حقوق، دوره 8، شماره 1، ص 1-24
آذری، هاجر، میر احمدی، منیره (1398)، «رویکردهای قضایی به تشخیص مصلحت در ازدواج کودکان»، فصلنامه زن و جامعه، شماره 40، ص1-28.
اسدی، لیلا (1392)، حقوق کیفری خانواده، تهران: میزان.
امامی، سید حسن (1368)،حقوق مدنی، در شخصیت، تابعیت، اسناد سجل احوال، اقامتگاه، غایب مفقود الاثر، قرابت، نکاح و فسخ آن،(ج 1)، تهران: کتاب فروشی اسلامی.
امیدی، جلیل (1377)، «تجویز تزویج صغار (مطالعه تطبیقی و ارزیابی انتقادی تبصره ماده 1041 قانون مدنی)»،مجله مقالات و بررسی­ها، ش 63، ص83-100.
بدرمنش، اعظم؛ معیدفر، سعید، حبیب­زاده، جعفر، شاکری، طوبی (1398)، «تحلیل ساختاری عدالت جنسیتی در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال دهم، شماره دوم، ص 7-28.
برگر،پتر، لوکمان، توماس (1394)، ساخت اجتماعی واقعیت، ترجمه فریبرز مجیدی، (چ3) تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
توکل، محمد (1384)، جامعه­شناسی علم و معرفت، (چ2)، تهران: انتشارات سمت.
جعفری، مجتبی (1392)، جامعه­شناسی حقوق کیفری، رویکرد انتقادی به حقوق کیفری، (چ1)، تهران: نشر میزان.
حبیب­زاد، محمدجعفر (1392)، تقریرات حقوق کیفری در اسناد حقوق بشر، دوره دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
حکیم، سیّدمحمدتقى (بی­تا)، الاصول العامه للفقه المقارن، (چ2) قم: مؤسسه آل البیت.
رجبیان، زهره (1380)، سن ازدواج دختران، (چ1)، سفیرصبح.
زینالی، امیرحمزه، جمعه­پور، حسین (1391)، «تنبیه بدنی کودکان: جلوه­ای از چالش نسبیت‌گرایی فرهنگی و جهان­شمولی حقوق بشر کودکان»، حقوق بشر، جلد 7، شماره 1، ص 49 -68
سجادی، سیدمصطفی (1396)، «بلوغ و ازدواج کودکان از منظر فقه اسلامی»، فصلنامه پاسخ، شماره7، ص 3-81.
شکری، فریده (1387)، «بررسی حقوقی سن ازدواج و رشد دختران»، مطالعات راهبردی زنان، ش 40، ص131-156.
16.شیخ صدوق (۱۴۱۳ق)، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شیخ صدوق (۱۴۱۳ق)، معانی الاخبار، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی.
فونهایک، فریدریش (1380)، قانون،قانونگذاری و آزادی، گزارش جدیدی از اصول آزادیخواهانه عدالت و اقتصاد سیاسی (قواعد و نظام)، ترجمه مهشید معیری، موسی غنی‌نژاد، (چ1)، تهران: طرح نو.
صادقی­نژاد نائینی، مجید (1398)، «بررسی ابهامات و چالش­های ماده 637 قانون تعزیرات 1375 در مرحله صدور حکم و اجرای مجازات در پرتو رویه عملی محاکم کیفری»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال دهم، شماره دوم، ص55-84.
صفایی، سید حسین و امامی، اسدالله (1386)، مختصر حقوق خانواده،(چ 12)، تهران: میزان.
طباطبایی یزدی (1420 ه.ق)، سیدکاظم، عروه الوثقی،  (ج5) قم: مؤسسه نشر اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1392)، مقدمه علم حقوق، (چ 89)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
مکارم شیرازی و دیگران (1380)، تفسیر نمونه، ج3، (چ31)، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عظیم‌زاده اردبیلی (1388)، بررسی فقهی حقوقی ازدواج کودک، کتاب اندیشه­های راهبردی، زن و خانواده.
میر احمدی، منیره (1396)، «بررسی تفاسیر قضائی از مصلحت در رویۀ قضایی ایران در ازدواج کودکان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: هاجر آذری، دانشگاه تربیت مدرس.
میرمجیدی، سپیده (1398)، «آزادی عمل قضایی در برساخت مصادیق رفتارهای مجرمانه: مطالعة موردی پرونده­های تجاوز جنسی»، پژوهشنامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دهم، شمارة سوم، ص 123-150.
میرمجیدی، سپیده و همکاران (1395)، تحلیل برساخت­گرایانه فرایند جرم­انگاری در ایران بر اساس نظریه واقعیت اجتماعی جرم، پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، شماره چهاردهم، ص145-172.
نجفی­ابرندآبادی، علی­حسین (1391-92)، از جرم­شناسی انتقادی تا جرم­شناسی امنیتی: تقریرات جرم­شناسی، دوره دکتری حقوق کیفری و جرم­شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
نجفی­ابرندآبادی، علی­حسین (1390)، «از جرم­شناسی تا آسیب اجتماعی شناسی»، مجموعه مقالات یادنامه شادروان دکتر نوربها، ضمیمه مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی.
ویون بر (1395)، برساخت­گرایی اجتماعی، ترجمه اشکان صالحی، (چ2)، تهران: نشر نی.
یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز (1394)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، (چ5) تهران، نشر نی.
یوسفیان، نوید؛ موسوی کریمی، میرسعید (1389)، «سازه­انگاری معرفتی و برساخت­گرایی اجتماعی»، جامعه­پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره اول، ص 129-143.
سیدحسن، هاشمی (1395)، «مفهوم مصلحت و جایگاه آن در حقوق خانواده»، فصلنامه دولت اسلامی، شماره 75، ص128-150.
Best,Joel (1995), Constructionism in Context, In: best, Joel (ed), Image of Issues: Typifying Contemporary Social Problems, New York: Aldine
Best, Joel (2004), Theoretical Issue in the study of social problem and Deviance,In: Ritzer, George. ed, handbook of social problems:A Comparative international perspective. Thousand oaks, CAL sage
Henry, S (2009), social construction of crime, In J.Miller (Ed), 21 st century criminology: A reference handbook, thousand oaks :sage publication
Quinney, Richard (2009), The social Reality of Crime, with a new Introduction by A.Javier Trevino, New Brunswick and London; Transaction Publishers,4th edition.
Spector , Malcolm . &John . Kitsuse (1987{1977})., Constructing Social Problems, New York: Aldine de Gruyter
Hashemi, Seyyed Hassan, (2015), The conceptualization of intrest and its place in family law, The Quarterly Journal of Islamic government, 75
پایگاه­های اینترنتی
https://www.aa.com.tr/fa; last seen: 24 February 2021
https://www.eghtesadonline.com; last seen: 24 February 2021
https://www.mojnews.com; last seen: 24 February 2021
https://www.icana.ir; last seen: 24 February 2021