تفسیر تبصرۀ مادۀ 292 قانون مجازات اسلامی در پرتو نظرِیِۀ سوءنیت غیرمستقیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه ایلام

چکیده

قانون‌گذار ایرانی پس از اینکه در مادۀ 292 قانون مجازات اسلامی، سه بند را به جنایت خطای محض به‌عنوان یکی از جنایات غیرعمدی، اختصاص داده است، در تبصرۀ همان ماده بیان داشته است که در صورت علم مرتکب به تحقق نوعی جنایت، جنایت وی از خطای محض تبدیل به جنایت عمدی خواهد شد. علی­رغم این که برخی از حقو­ق­دانان حکم تبصره را ناظر به سوءنیت احتمالی می­دانند، اما دقت در منابع فقهی به عنوان منبع اصلی قانونگذار در این بحث و نیز اصول عمومی حقوق کیفری در مورد عنصر روانی جرم، نشان می­دهد که حکم مقرر در تبصرۀ مادۀ 292 حکم جدیدی نبوده و همسو با برخی دیگر از مواد قانون مجازات اسلامی، همچون بند ب و ج مادۀ 290 آن قانون، برمبنای سوءنیت غیرمستقیم است. از این منظر، زمانی که مرتکب خواهان تحقق نتیجه نیست، اما می­داند که رفتار او نوعاً و معمولاً منجر به تحقق نتیجه می­شود، دارای سوءنیت غیرمستقیم بوده و عامد محسوب خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interpretation of the Note of Article 292 of the Islamic Penal Code in the light of the theory of indirect Intention

نویسنده [English]

  • Abbas Mohammadkhani
Assistant professor of ilam University
چکیده [English]

The Iranian legislator has devoted three counts in Article 292 of the Islamic Penal Code to Khata Mahz as one of unintentional crimes, in note of the same article stated that perpetrator knowledge to realization of a crime, converts his crime redundant to a deliberate crime. Although some jurists regard the sentence as a reckless manslaughter, the accuracy of the jurisprudential sources as the primary source of legislation in this debate as well as the general principles of criminal law regarding the mens rea of the crime shows that the sentence provided for in Article 292 is not a new one and is in line with other articles of the Islamic Penal Code, such as paragraphs B and C of Article 290 based on indirect intention. From this point of view, when the perpetrator does not want to achieve the result, but knows that his or her behavior is typically and usually conducive to the outcome, he or she will have an indirect intention

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mens rea
  • Khataye mahz
  • Direct intention
  • Indirect intention
  • Reckless manslaughter
آقایی­نیا، حسین (1394)، جرایم علیه اشخاص، جنایات، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات میزان.
اردبیلی، محمدعلی (1392)، حقوق جزای عمومی، ج 1، چ سی و یکم، تهران: انتشارات میزان.
استفانی، گاستون، ژرژ لواسور و برنار بولک (1377)، حقوق جزای عمومی، ج 1، جرم و مجرم، ترجمه حسن دادبان، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
باهری، محمد (1381)، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات رهام.
پاد، ابراهیم (1385)، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم نسبت به اشخاص، تهران: انتشارات دانشور.
حاجی­ده ­آبادی، احمد (1396)، جرایم علیه اشخاص، تهران: انتشارات میزان.
حر عاملی، محمد بن حسن (1414هـ.ق)، وسائل الشیعه، ج 29، چاپ دوم، قم: موسسه آل البیت(ع) لالحیاء التراث.
حسینی عاملی، محمدجواد (بی‌تا)، تعلیقات علی باب القصاصِ کشف اللثام، بی‌نا، بی‌جا.
حلبی (1403)، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، تحقیق از رضا استادی، اصفهان: مکتبه امیرالمومنین(ع).
خویی، سید ابوالقاسم (1396)، مبانی تکمله المنهاج، ج 2، قم: انتشارات لطفی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410 هـ.ق)، روضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 10، قم: انتشارات داوری.
صادقی، محمد هادی (1393)، جرایم علیه اشخاص، چ بیستم، تهران: انتشارات میزان.
صانعی، پرویز (1382)، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات طرح نو.
علامه حلی، جمال‎الدین حسن بن یوسف (1413 هـ.ق)، قواعد الاحکام، ج 3، قم: موسسه النشر الاسلامی.
علی­آبادی، عبدالحسین (1385)، حقوق جنایی، ج 1، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوسی.
عوض محمد عوض (1980)، قانون العقوبات، قسم العام، اسکندریه: دارالمطبوعات الجامعیه.
فاضل اصفهانی، محمد بن حسن (1405 هـ.ق)، کشف اللثام، ج 2، قم: مکتبه آیه الله العظمی مرعشی نجفی.
فاضل لنکرانی، محمد (1427 هـ.ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، القصاص، الطبعه الثالثه، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار(ع).
قیاسی، جلال­الدین و محمد داوری (1395)، «بررسی رکن روانیِ قتل عمدیِ ناشی از بی‌پروایی آگاهانه در قانون مجازات اسلامی»،حقوق جزا و سیاست جنایی، دورۀ 1، شمارۀ 2، ص 317-299.
کلارکسون، کریستوفر (1390)، تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی، ترجمۀ حسین میرمحمدصادقی، تهران: انتشارات جنگل.
گرجی، ابوالقاسم (1378)، مقالات حقوقی، ج 1، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محسنی، مرتضی (1382)، دوره حقوق جزای عمومی، ج 2، پدیده جنایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کتابخانه گنج دانش.
محقق حلی، ابوالقاسم (1409 هـ.ق)، شرایع الاسلام، ج 4، تحقیق از سید صادق شیرازی، چاپ دوم، تهران: انتشارات استقلال.
محمدخانی، عباس (1395)، عنصر روانی جرم، ج 1، کلیات عنصر روانی- عنصر روانی جرائم عمدی، تهران: انتشارات میزان.
محمدخانی، عباس (1397)، عنصر روانی جرم، ج 2، جرایم غیرعمدی، تهران: انتشارات میزان.
منتظری، حسینعلی (1413 هـ.ق)، الاحکام الشرعیه، قم: نشر تفکر.
میرمحمد صادقی، حسین (1383)، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات میزان.
الموسوی الخمینی، روح­الله، الموسوی الخمینی (بی‌تا)، تحریرالوسیله، قم: دارالکتب الاسلامیه.
نجفی، محمدحسن (1367)، جواهر الکلام، ج 42، تحقیق شیخ محمود قوچانی، الطبعه الثالثه، بی‌جا: المکتبه الاسلامیه.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1378)، بایسته‌های فقه جزا، تهران: انتشارات میزان.
Allen, Michael J, (1997),  Textbook on Criminal Law, Fourth Edition, Blackstone Press Limited.
Ashworth, Andrew (2006), Principle Of Criminal Law, Fifth Edition, Oxford university press.
Dine,Janet,  James Gobert, William Wilson (2010), Cases & Materials on Criminal Law, Sixth Edition, London, Oxford University Press.
32. Fionda, Julia  and Michael J Bryant (2000), Briefcase On Criminal Law, Second Edition, London, Cavendish Publishing Limited.
Herring, Jonathan (2012), Criminal Law, Second Edition, Palgrave Macmillan.
Simister and Sullivan (2010), Criminal Law; Theory and Doctorine, Fourth Edition, Oxford and Portland, Oregeon,Hart Publishing.
Wilson, William (1998), Criminal Law, Theory and Doctorine, Second Impression, Longman.
Wilson, William (1999), Doctrinal Rationality after Woollin, The Modern Law Review, Vol. 62, May.