جایگاه علم قاضی در اثبات امر کیفری در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق دانشگاه مازندران

2 عضو هیأت علمی گروه حقوق دانشگاه گیلان و دانشجوی مقطع دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه مازندران

چکیده

یکی از مهمترین مباحث حقوق کیفری که تأثیر بسزایی در تحقق عدالت قضایی دارد مبحث راجع به ادله اثبات است که لازم است مقنن احکام آن را با صراحت و شفافیت بیشتر بیان دارد. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 این ادله را عبارت از اقرار، شهادت، قسامه، سوگند و علم قاضی دانسته است. می‌دانیم که در میان ادله اثبات امر حقوقی، اقرار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است تا حدی که اصطلاحاً ملکه دلایل حقوقی گفته می‌شود به نحوی که به محض وقوع اقرار، قاضی محکمه حقوقی مکلف به صدور حکم براساس آن است. در مقاله حاضر در صدد هستیم تا با توجه به نوآوری­های مقنن در قانون مجازات اسلامی (1392) در مبحث مربوط به ادله اثبات، جایگاه علم قاضی در اثبات امر کیفری را از طریق مقایسه آن با سایر ادله و تبیین شرط بیّن بودن، مورد بررسی قرار دهیم. نتیجه بررسی‌ها حکایت از آن دارد که مقنن برای نخستین بار و در قانون مجازات اسلامی (1392) در شرایطی و با حفظ ارزش اثباتی سایر ادله، علم بیّن قاضی را دارای جایگاه برتر از سایر دلایل کیفری از جمله اقرار و شهادت، دانسته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Judge’s Knowledge in Proving Criminal Matters in Iranian Law

نویسندگان [English]

  • kyoumars kalantari 1
  • Abbas Salmanpour 2
1 Prof. of Criminal Law and Criminology, Mazandaran University
2 Assistant Prof. Department of Law. University of Guilan.
چکیده [English]

One of the most important topics with a significant effect on the manifestation of legal justice is a matter regarding proving grounds, which the sentence legislator is required to explain with more clarity. The Islamic punishment law, approved in 1392 (2013) considers these grounds to be confession, witnessing, oath, vows, and judge’s knowledge.  As we know, among proving grounds, confessions have special standing to the extent that it is called the “queen” of legal reasons, such that as soon as there is a confession, the judge is required to issue his verdict based on it.  In the present article, considering the Islamic punishment law of 1392 (2013) we attempt to determine the position of the judge’s knowledge in proving criminal matters, and whether we can consider it the “higher reason” or the “queen” of reasons.  Is there a reason that has a higher position among criminal proving grounds?  The results of the analyses indicate that for the first time, in the Islamic punishment law of 1392 (2013), while keeping the proof value of the other grounds, the legislator has considered judge’s knowledge in a higher position than the other criminal grounds including confession and witnessing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal reasons
  • Judge’s knowledge
  • Confession
  • witnessing
  • Queen of reasons
قرآن کریم
الف. فارسی
آقابابایی، حسین (1393)، «ارزش اثباتی اقرار در جنایات ـ از الزامات نظری تا تحولات قانونی»، نشریه آموزه­های حقوق کیفری، 8 : ص 128.
تدین، عباس، باقری­نژاد، زینب (1389)، «ارزیابی ادله سنتی در پرتو اصل مشروعیت تحصیل دلیل»، نشریه داور،  3: ص 48.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372)، دانشنامه حقوقی، چاپ 4، جلد1، تهران: انتشارات سپهر.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1370)، مکتبهای حقوقی در حقوق اسلام، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
جوانمرد، بهروز (1393)، فرآیند دادرسی کیفری،  چاپ اول، جلد2، تهران: انتشارات جاودانه جنگل.
حیدری، الهام (1393)، «اعتبار علم قاضی در صدور احکام کیفری در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، نشریه پژوهش نامه حقوق کیفری، 10: ص 110-89.
خالقی، علی (1392)، آئین دادرسی کیفری، چاپ 21، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
خورسندیان، محمدعلی (1382)، «بررسی حجیت علم قاضی در فقه و حقوق ایران»، نشریه دادگستری، 43:  ص 28-16.
دهخدا، علی اکبر (1372)، لغتنامه دهخدا، جلد3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شاهجویی، جلال ، صوفی آبادی، محمود (1395)، حجیت علم قاضی در فقه و قانون، چاپ اول، انتشارات چراغ دانش.
طاهری بجد، محمد علی (1383)، «تعیین رژیم دلایل کیفری در نظام قضایی ایران»، مجموعه مقالات علوم جنایی، چاپ اول، تهران: سمت.
کلانتری، کیومرث (1388)، «تحلیل علمی از یک پرونده کیفری ـ زنای محصنه و اثبات آن»، نشریه پژوهش حقوق و سیاست، 26:  ص 307-304.
کلانتری، کیومرث (1374)، اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها، چاپ اول، مازندران: انتشارات دانشگاه مازندران.
گلدوزیان، ایرج (1370)، «دلیل باطل و آثار آن در سیستم­های حقوقی مختلف»، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 26:  ص 388.
محمدی گیلانی، محمد (1378)، قضا و قضاوت در اسلام، چاپ اول، تهران: نشر سایه.
مدنی، سید جلال الدین (1370)، مبانی و کلیات علم حقوق، چاپ اول، تهران: انتشارات همراه.
میرمحمدصادقی، حسین (1386)، جرائم علیه اموال و مالکیت، چاپ اول، تهران: انتشارات میزان،.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1381)، بایسته­های فقه جزا، چاپ 1، تهران: انتشارات میزان.
ولایی، عیسی (1387)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، چاپ 6، جلد 1، تهران: نشر نی.
ب. عربی
انصاری، مرتضی (1415ق)،  قضاء، قم: چاپ کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری
جبعی‌العاملی، زین الدین، (شهید ثانی)، (1399ق)، مسالکالافهام الی تنقیح شرایعالاسلام، جلد2، قم: بصیرتی.
حر عاملی، محمد (1403ق)، وسایل­الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 16، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
حر عاملی، محمد (1403ق)، وسایل­الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 18، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
حر عاملی، محمد (1403ق) وسایل­الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 19، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
خمینی، روح الله (1379ش)، تحریرالوسیله، جلد 2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
راغب اصفهانی، حسین (1377ش)، معجم مقررات الفاظ قرآن، چاپ7، تهران: دارالفکر.
شعرانی، ابوالحسن (1373ق) المدخل الی عذب المنهل، چاپ 1، تهران: دبیرخانه کنگره جهانی شیخ انصاری.
طوسی، محمد (شیخ طوسی)، (1388ش)، المبسوط فی فقه الامیه، چاپ3، جلد3، تهران: المکتبه المرتضویه.
طوسی، محمد (شیخ طوسی)، (1342ش)، خلاف، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
علم­الهدی، سیدمحمد (1415ق)، انتصار، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
فراهیدی، خلیل (1408ق)، کتاب العین، چاپ1، بیروت: موسسه الاعلمی المطبوعات.
مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی)، (1375ش)، بحارالانوار، چاپ3، جلد77، تهران: نشر اسلامیه.
محقق اردبیلی، احمد (1409ق)، مجمع الفائده و البرهان، چاپ 1، جلد9، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
محقق حلی، جعفر (1410ق)، المختصر النافع، چاپ3، قم: موسسه بعثت.
مروارید، حسنعلی (1410ق)، سلسله الینابیع الفقهیه، چاپ1، جلد11، بیروت: الدارالاسلامیه.
مروارید، حسنعلی (1410ق)، سلسله الینابیع الفقهیه، چاپ1، جلد 32، بیروت: الدارالاسلامیه.
مظفر، محمدرضا (1370ش)، اصول الفقه، جلد2، ص 14، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1389ق)، القواعد الفقهیه، جلد3، قم: دارالکتب العلمیه.
نجفی، محمدحسن (1386ق)، جواهراالکلام، چاپ 7، جلد4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نوری طبرسی، حسین (1408ق)، مستدرک الوسایل، چاپ 2، جلد 16، بیروت: موسسه آل البیت الاحیاء التراث.
ج) انگلیسی
Kevin J. Strom. Jeri R[pero – Miller Shelthon Jones, Nathan Sikes, Mark Pope, Nicole Horstmann, “The 2007 Survey of Law Enforcement Forensic Evidence Processing” Prepared for Katharine Browning, National Lnstitute of Justice, October 2009, P. x – xvi
Available at: https://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/grants
Nanning Zhang, Douglas Walton, Recent trends in evidence law in China and the new evidence scholarship. Law, Probability and Risk, Volume, Issue, June 2010, P. 104 – 110
Roger C. Park, Evidence Scholarship, Old and New, Minn. L. Rev. 849, 1991, P. 851 - 858
Available at: http://repository. Uchastings.edu/faculty_scholarship/603