مبانی و موقعیت وکالت از متهم در اسناد بین‌المللی و نظام عدالت کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.

2 استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

آیین دادرسی کیفری نظام تضمین حقوق دفاعی متهم در برابر خودسری نهادهای اجرای عدالت کیفری است. یکی از هنجارهای این نظام، حق دسترسی متهم به وکیل مدافع است. اهمیت این هنجار به اندازه‌ای است که اسناد بین‎المللی و قوانین داخلی ضمن شناسایی چنین حقی، در مواردی دخالت وکیل به نفع متهم را الزامی اعلام کرده‌اند. این مقاله در مقام پاسخ به دو سؤال است: مبانی توجیهی وکالت از متهم چیست؟ اسناد بین‌المللی و نظام عدالت کیفری ایران چه اندازه به این مبانی توجه داشته و به آنها وفادار مانده‌اند؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که بنیادهای حقوق بشر، راهبردهای سیاست جنایی و آموزه‌های جرم شناسی حق دسترسی متهم به وکیل مدافع را توجیه می‌کنند. در سال‌های اخیر تحول مثبتی در رویکرد نظام عدالت کیفری ایراننسبت به حق برخورداری متهم از وکیل رخ داده است. با این همه، مقررات محدود کننده‌ای مثل تبصره ماده 48 قانون آیین دادرسی کیفری، عدم پیش‌بینی ضمانت اجرای نقض حق موضوع ماده مورد اشاره و اعتباربخشی به تحقیقاتی که با سلب حق مورد بحث صورت گرفته است از جمله موارد قابل نقد محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Foundations and Position of Attorneyship of Accused in the International Instruments and Iranian Criminal Justice System

نویسندگان [English]

  • Morteza Arefi 1
  • Jalil Omidi 2
1 Ph.D of Criminal law and Criminology, Tarbiat Modares University
2 Professor in Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran
چکیده [English]

Criminal procedure is a system that ensures the accused's rights. One of the norms of this system is accused's access to an attorney. The importance of this norm is so great that international instruments and domestic laws, identifying this right, have expressed necessity of attorney presence in favour of the defendant in some cases. This article seeks to answer two questions: What is the foundations attorneyship of accused? How much do the international documents and Iranian criminal justice makers pay attention to these bases?
The findings of this research illustrate that human right foundations, criminal policy strategies and criminology doctrines justify access to a lawyer in favour of accused. In recent year's positive change have occurred in the approach of the Iranian criminal justice system to the right of accused to have a lawyer. However, limitative provisions such as 48 article of Criminal Procedure Law and failure to provide a guarantee of the violation of the right are the things that can be criticized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lawyer
  • Attorneyship of accused
  • Defendant rights
  • International Instruments
  • Fair trial
آَشوری، محمد (1376)، عدالت کیفری (مجموعه مقالات)، تهران: گنج دانش.
افشارراد، محمد (1389)، حقوق متهم در قوانین ایران و ترکیه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مفید قم.
امیدی، جلیل (1383)، مقدمه‌ای بر تاریخ حقوق، تهران، نشر احسان.
امیدی، جلیل (1382)، «دادرسی کیفری و حقوق بشر»، فصلنامه مجلس و پژوهش، سال 10، شماره 38، ص 146-113.
امیدی، جلیل (1397)، تفسیر قوانین جزایی، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
حقیقت، سید صادق و میرموسوی، سید علی (1381)، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
خالقی، علی (1395)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
خالقی، علی (1396)، نکته‌ها در آیین دادرسی کیفری، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
ساقیان، محمد مهدی (1393)، «تقویت حقوق و آزادی‌های متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی آئین دادرسی کیفری»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال دوم، شماره ششم، ص 136-113.
ساقیان، محمد مهدی (1393)، «تحولاتِ حق متهم بر داشتن وکیل در مرحله تحتِ نظر در حقوق فرانسه و ایران»، فصلنامه مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی، دوره 1، شماره 1، ص  118-103.
صابر، محمود (1388)، آئین دادرسی دیوان کیفری بین المللی، تهران، نشر دادگستر.
غلاملو، جمشید و فرجی‌ها، محمد (1393)، «محکومیت بی گناهان: از خطای قضائی تا بی گناهیِ واقعی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شماره هشتم، ص  86-63.
فرحبخش، مجتبی (1385)، «مفهوم و مبانی حقوق دفاعی متهم»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 56 و 57، صفحات 136- 111.
فرهودی نیا، حسن و موسی‌زاده، مهدی (1392)، «حقوق متهم در دوره تحقیقات مقدماتی در لایحه آئین دادرسی کیفری سال 1390»، در: دایره المعارف علوم جنائی (مجموعه مقاله‌های تازه‌های علوم جنائی)، کتاب دوم، زیر نظر علی حسین نجفی ابرند آبادی، تهران، نشر میزان، صفحات 469-453.
قاری سید فاطمی، سید محمد (1388)، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر یکم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1391)، تقریرات درس جامعه شناسی جنائی (جامعه شناسی جرم)، دانشگاه شهید بهشتی، تهیه و تنظیم: مهدی صبوری‌پور.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1386)، تقریرات درس جرم شناسی (بازپروری بزهکاران)، دوره دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، نیمسال نخست سال تحصیلی 86-87.
نجفی ابرند آبادی، علی حسین (1389)، «پیشگیری عادلانه از جرم»، در علوم جنائی: مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری، چاپ اول، نشر میزان، صفحات 555-535.
نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1395)، «جایگاه کانون وکلای دادگستری و وکیل در جامعه حقوقی و قانون آیین دادرسی کیفری ایران»، در: علوم جنایی تطبیقی در پرتو همکاری‌های بین المللی، مجموعه مقالات نکوداشت دکتر سیلویا تلنباخ، به کوشش: دکتر حسین غلامی، نشر میزان.
نیازپور، امیرحسن (1385)، «بازپروری بزهکاران در مقررات ایران»، فصلنامه فقه و حقوق، سال سوم، شماره 11، صفحات 164-145.
نیازپور، امیرحسن (1390)، «وکیل در قلمرو عدالت کیفری: بنیان‌ها و کارکردها»، پژوهشنامه حقوقی، سال دوم، شماره اول، بهار 1390، صفحات 142-127.
هاشمی، سید حسن (1390)، حق بر دادرسی منصفانه در شرایط اضطراری (در اسناد بین المللی و ایران)، رساله دکتری، تهران، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.
Basic Principles on the Role of Lawyers. (1990). Eighth United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Havana.
Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment. (1988).
European convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms. (1950).
International Covenant on Civil and Political Rights. (1966).
Nihal Jayawickrama. (2002). The Judicial Application of Human Rights Law; National, Regional and International Jurisprudence, Cambridge University Press.
John Murray V. United Kingdom, Times 09-Feb-1996, 18731/91, [1996] ECHR 3, (1996) 23 EHRR 313, [1996] 22 EHRR 29. Available at: http://swarb.co.uk/murray-v-the-united-kingdom-echr-8-feb-1996/
McCrudden, Christopher (2008)."Human Dignity and Judicial Interpretation of Human Rights", The European Journal of International Law, Vol. 19, no. 4. Pp.655-724.
Universal Declaration of Human Rights, proclaimed by the United Nations General Assembly in Paris on 10 December 1948 General Assembly resolution 217 A III
Van Dijk. P and Van Hoof.G. J. H. (2006). "Theory Practice of the European Convention on Human Rights", Kluwer Law International, Third Edition, pp. 436-437.