تعزیرات منصوص شرعی در قانون مجازات اسلامی در پرتو اصل قانونمندی حقوق کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق جزا، دانشگاه مفید قم

چکیده

قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی 1392 از نهادی ناآشنا به‌نام تعزیرات منصوص شرعی سخن گفته و حقوق‌دانان و پژوهشگران را در معنا و مصادیق آن به شبهه انداخته است. به‌باور نویسنده، در قانون 1392 اصل قانونی بودن جرم و مجازات در جرائم تعزیری به‌صراحت پذیرفته شده است و ازاین‌رو، مصادیق تعزیر منصوص را باید با توجه به این اصل اساسی تعیین کرد. در این نوشته تلاش شده است با بررسی نظرات و ملاک‌های گوناگون، مصادیقی برای تعزیر منصوص یافت شود. دو ملاک به‌شکل برجسته‌تری طرح می‌شوند. بر اساس یک ملاک، تعزیر منصوص را مانند دیگر تعزیرات باید در قالب اصل قانونی بودن تعزیرات جست‌وجو کرد و مصادیق آن را در قانون پی گرفت. بر اساس ملاک دیگر، تعزیرات منصوص به حدود ملحق می‌شوند و باید مصادیق آن را براساس مادة 220 معین کرد. به باور نویسنده، هیچ‌یک از این ملاک‌ها کامل و کافی نیستند و پیش‌بینی چنین نهادی از اساس لغو و بی‌ثمر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Designated and Textual Tazirat in Islamic Penal Code in the Light of the Principle of Legality

نویسنده [English]

  • Hossein Soleimani
Assistant Professor, Mofid University.
چکیده [English]

Legislative system in Islamic Penal Code (1392/2014) has mentioned an unfamiliar institution named "Designated Tazir" and made it difficult for lawyers and scholars to understand its notion and examples. The author believes that in law enacted in 2014 it has explicitly accepted the Principle of Legality in Tazirat penalties; therefore, to recognize specific instances of "Designated Tazir" only penal law must be referred to. This article aims to identify specific instances of designated Tazir punishments taking different views into account. Two criteria are highlighted: according to the first criterion, a designated Tazir must be explored in accordance with the principle of legality like other Tazir punishments. As for the second criterion, designated Tazir punishments are like Hudud, the specific instances of which must be identified in accordance with article 220 of the Islamic penal code. The author believes that neither of these two criteria is sufficient and suggestion such a mechanism is futile and baseless.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Principle of Legality
  • Textual Tazir
  • Predetermined Tazir
  • Flogging
  • Hudud
ابن‌ادریس حلی، محمد ابن‌احمد (1387)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، (6ج)؛ در: موسوعه ابن‌ادریس الحلی، ج 8- 13، چاپ اول، تهران: انتشارات دلیل ما.
ابن‌براج طرابلسی، عبدالعزیز (1406ق)، المهذب (2ج)، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن‌فهد حلی، جمال‌الدین احمد ابن‌محمد (1413ق)، المهذب‌البارع فی شرح المختصرالنافع، (5ج)، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
اکبری، محمدجواد و هاشمی، سیدحسین (1395)، «درنگی در مصادیق تعزیرات منصوص در فقه امامیه»، فصلنامة جستارهای فقهی و اصولی، شمارة چهارم، ص 59-33.
ایزدی‌فرد، علی‌اکبر و حسین‌نژاد، سیدمجتبی (1394)، «تأملی در مصادیق مشتبه حد و تعزیر با تحلیلی بر سخنان شهید ثانی در مسالک»، پژوهش‌های فقهی، دورة 11، شمارة 2، ص 258-229.
برهانی، محسن و نادری‌فرد، مریم (1394)، «تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، فصل‌نامة پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شمارة دهم، ص 112-89.
پرادل، ژان (1393)، تاریخ اندیشه‌های کیفری، ترجمة علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت.
 پژوهشکدة شورای نگهبان (1395)، قانون مجازات اسلامی در پرتو نظرات شورای نگهبان، چاپ اول، تهران: پژوهشکدة شورای نگهبان.
 تبریزی، میرزاجواد (1417ق)، اسس الحدود و التعزیرات، چاپ اول، قم: مهر
 حاجی ده‌آبادی، احمد (1395)، «حاکمیت یا عدم‌حاکمیت اصل 167 ق.آ در امور کیفری با نگاهی به قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهش‌های فقهی، شماره 25، ص 288-255.
 حلبی، ابوالصلاح (1362)، الکافی فی‌الفقه، چاپ اول، اصفهان: مکتبه امیرالمؤمنین.
 خمینی، سیدروح‌الله (1379)، تحریرالوسیله، (2 ج)، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 خوانساری، سیداحمد (1364)، جامع‌المدارک فی‌شرح المختصر‌النافع، (7 ج)، چاپ دوم، تهران: مکتبه‌الصدوق.
 خویی، سیدابوالقاسم (1393)، مبانی تکمله‌المنهاج، (2 ج)، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خرسندی.
 رایجیان‌اصلی، مهرداد (1395)، «اصل قانونمندی حقوق جنایی با رهیافتی به تحولات اخیر آن در حقوق ایران»، در: حسین غلامی (به کوشش)، علوم جنایی تطبیقی: مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر سیلویا تلنباخ، چاپ اول، تهران: نشر میزان، ص 56-34.
 رحمانیان، حامد و حبیب‌زاده، محمدجعفر (1392)، «معیار تفکیک حدود غیرمذکور از تعزیرات منصوص در قانون مجازات اسلامی 1392»، مجلة حقوقی دادگستری، سال هفتادوهفتم، شمارة 84، ص 123-103.
 ساریخانی، عادل و محمدهادی توکل‌پور (1395)، «مفهوم‌شناسی تعزیرات منصوص شرعی با تأکید بر نظریه‌های شورای نگهبان»، فصل‌نامة دانش حقوق عمومی، سال پنجم، شمارة 14، ص 115-95.
 سید مرتضی، علی بن‌حسین (1415ق)، الانتصار، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
 شهید اول، محمد بن‌مکی عاملی (بی‌تا)، القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، (2ج)، تحقیق عبدالهادی حکیم، قم: مکتبه المفید.
 شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی العاملی (1434ق)، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرایع‌الاسلام، در: موسوعه الشهید الثانی، 29ج، چاپ اول، قم: المرکز العالی للعلوم و الثقافه الاسلامیه، ج12 (28).
 شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی العاملی (1398ق)، الروضه‌البهیه فی شرح اللمعه‌الدمشقیه، (10ج)، چاپ دوم، نجف: منشورات جامعه النجف الدینیه.
 شیخ بهایی، بهاءالدین محمد بن‌حسین عاملی (1319)، جامع عباسی، (2 ج)، تهران: فراهانی
 شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1351)، المبسوط فی فقه الامامیه، (8 ج)، چاپ اول، تهران: مکتبه المرتضویه.
 شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
 شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1420ق)، الخلاف (6 ج)، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
شیخ طوسی، محمد بن‌حسن و محقق حلی، جعفر بن‌حسن (1412ق)، النهایه و نکتها، (3ج)، چاپ اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.
شیخ مفید، محمد بن‌محمد بن‌نعمان (1410ق)، المقنعه فی الاصول و الفروع، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
 طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1393)، العروه‌الوثقی (والتعلیقات علیها)، (13ج)، چاپ اول، قم: مؤسسه السبطین العالمیه.
 علامه حلی، حسن بن‌یوسف (1410ق)، ارشادالاذهان الی احکام‌الایمان، (2ج) چاپ اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.
 علامه حلی، حسن بن‌یوسف (1419ق)، قواعدالاحکام، (3ج)، چاپ اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.
 فاضل هندی، محمد بن‌حسن اصفهانی (1424ق)، کشف‌اللثام عن قواعدالأحکام، (11ج)، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
 فخرالمحققین، ابوطالب محمد بن‌حسن حلی (1389)، ایضاح‌الفوائد فی‌شرح اشکالات القواعد، (4ج)، چاپ اول، قم: مؤسسة اسماعیلیان.
گلپایگانی، محمدرضا (1414ق)، الدر‌المنضود فی احکام الحدود، (3ج)، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
 محقق اردبیلی، احمد بن‌محمد (1417ق)، مجمع‌الفائده و البرهان فی‌شرح ارشادالاذهان، (14ج)، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
 محقق حلی، جعفر بن‌حسن (1983م): شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام،(4ج)، تحقیق عبدالحسین محمدعلی، چاپ دوم، بیروت: دارالاضواء
محقق‌داماد، سیدمصطفی (1394)، قواعد فقه (بخش جزایی)، چاپ سی‌ویکم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
 محقق کرکی، علی بن‌حسین (1429ق)، جامع‌المقاصد فی شرح القواعد، (13ج)، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء‌التراث.
 مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، حدود و قصاص و دیات، چاپ اول، تهران: موسسة نشر آثار اسلامی.
 معرفت، محمدهادی (1365)، «بحثی در تعزیرات»، مطالعات حقوقی و قضایی، شمارة 8، ص 97-118.
 مکارم شیرازی، ناصر (1383)، تعزیر و گسترة آن، گردآوری ابوالقاسم علیان‌نژادی، چاپ اول، قم: مدرسه الامام علی بن‌ابیطالب.
 منتظری، حسین‌علی (بی‌تا)، کتاب الحدود، قم: انتشارات دارالفکر.
 موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، (4ج)، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
 موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1392)، حقوق و دادرسی کیفری در آیینة فقه، زیر نظر سعید رهایی، چاپ اول، قم: انتشارات دادنگار.
 موسوی سبزواری، عبدالاعلی (1388)، مهذب‌الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، (28ج)، چاپ اول، قم: انتشارات دارالتفسیر.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1378)، بایسته‌های فقه جزا، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
نجفی، شیخ‌محمدحسن (1981م)، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، (43ج)، تحقیق محمود القوچانی، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.