مبانی و جایگاه قانونی جبران خسارات ناشی از بازداشت ناموجه در دادرسی کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه شهرکرد

چکیده

بر اساس یک قاعده کلی، دادسرا در قبال متهمینی که پس از تعقیب، به موجب قرار منع تعقیب یا حکم برائت بی­گناه شناخته می­شوند، فاقد مسئولیت تلقی می­شود. چنین قاعده­ای در راستای حفظ مصلحت عمومی در دادرسی کیفری گنجانده شده است. در واقع مصلحت عمومی که بر ضرورت تعقیب قاطعانه همه متهمین در جهت دست­یابی به حقیقت مبتنی است، رعایت احتیاط بیش از حد نهاد تعقیب را بر نمی­تابد. با این حال، زمانی که در فرایند تعقیب و به موجب قرار بازداشت موقت یا قرارهای منتهی به بازداشت، از متهم بی گناه سلب آزادی می شود، عدم مسئولیت، منصفانه نیست. از همین روست که قانونگذاران کشورهای مختلف جبران خسارات ناشی از بازداشت های ناموجه را پیش بینی کرده و دولت را در قبال روزهای بازداشت متهمین بی گناه مسئول دانسته اند. در ایران، پیش از تصویب قانون آیین دادرسی کیفری 1392 در این خصوص مقرره ای به چشم نمی خورد و تنها قاعده کلی اشتباه قضایی جاری بود. در قانون جدید، مقنن با پیش بینی مواد 256 تا 259 واقع گرایانه و در راستای تحقق عدالت با پیش بینی شرایطی جبران خسارات ناشی از بازداشت های ناموجه را موضوع مواد قانونی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Basics and Legal Status of Compensation for Unjustified Detention in Iranian Criminal Procedure

نویسنده [English]

  • Elham Heidari
چکیده [English]

According to a general rule, the Prosecutor's Office is deemed irresponsible for the defendants who after the prosecution, are exonerated due to order for suspension of prosecution or acquittal. Such a rule is included in order to maintain common good in criminal proceedings. In fact, the public interest, that is, the necessity to pursue vigorously all the defendants in order to find the truth, does not tolerate the excessive caution of prosecutor institution. However, when in the prosecution process and in accordance with the order of detention or orders leading to arrest the innocent defendant is deprived of liberty, non-responsibility is not fair. This is why the legislators of different countries anticipated compensation for damages caused by unjustified arrests and consider the government responsible of the days of arrest of an accused innocent. In Iran, before the adoption of the Code of Criminal Procedure 2013 (1392), there was no provision in this regard, and the only general rule was the current legal mistake rule. In the new law, the legislator with forecast of articles 256 - 259 adopted a realistic standpoint toward justice by predicting compensation for unjustified arrests

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unjustified detention
  • Compensation
  • Common good
  • Justice
  • Criminal procedure
آشوری، محمد (1380)، آیین دادرسی کیفری،‌ جلد دوم، چاپ دوم، تهران: انتشارت سمت.
آشوری، محمد (1376)، عدالت کیفری، مجموعه مقالات، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
ابن حر العاملی، شیخ محمد (1376)، وسائل الشیعه، جلد 19، چاپ هفتم، تهران: انتشارات اسلامیه.
اسماعیل­پور، حامد و شریعت باقری، محمدجواد (1393)، «کاوش در مفهوم و جایگاه حق آزادی و امنیت شخصی»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 78، شماره 86، صص 33-7.
خمینی، سید روح الله (1410ق)، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، قم: پاسدار اسلام.
راسخ،‌ محمد (1381)،‌ حق و مصلحت، مقالاتی در فلسفه حقوق و فلسفه ارزش، چاپ اول، تهران: انتشارات طرح نو.
ژان پرادل (1365)، «مرحله تحقیقات مقدماتی دادرسی کیفری در حقوق تطبیقی»، ترجمه حی بن یقضان، فصلنامه حق دادگستری جمهوری اسلامی ایران، دفتر پنجم، فروردین – خرداد.
عمرانی، سلمان (1388)، «بازداشت موقت و حقوق شهروندی در اروپا»، مجله دادنامه، شماره سوم، ص 39-33.
کاتوزیان، ناصر (1377)، فلسفه حقوق، جلد سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاویانی، محمد هادی (1391)، «قاعده لاضرر و تعارضات فرد و اجتماع در جامعه»، مجله پژوهش­های فقهی، دوره هشتم، شماره 11، ص 104-71.
محمدی، ابوالحسن (1380)، قواعد فقه، چاپ پنجم، تهران: نشر میزان.
مدنی، سید جلال­الدین (1369)، حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران، جلد هفتم، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
مطهری، مرتضی (1404ق)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات حکمت.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
منصورآبادی، عباس (1383)، «بار اثبات شرایط مساعد به حال متهم»، علوم جنایی (مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات سمت، ص 371-339.
موذن­زادگان، حسنعلی (1380)، «نقد و بررسی قرار بازداشت موقت در قانون دادرسی مصوب سال 1378»، تهران: مجله پژوهش حقوق و سیاست، بهار و تابستان، شماره 4، صص 152-115.
نجفی خوانساری، موسی (1421ق)، منیه الطالب فی شرح المکاسب، جلد سوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
نراقی، احمد بن محمد مهدی (1375)، عواید الایام، مکتب الاعلام الاسلامی، قم: مرکز نشر.
هاشمی، سیدمحمد (1384)، حقوق بشر و آزادی های اساسی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
یوسفیان، بهنام (1392)، «نگرش تطبیقی به جبران خسارات وارد شده بر محکومان بی گناه»، از نظر تا واقعیت، مجله حقوقی دادگستری، شماره 82، ص 277-246.
Code de procédure pénale. Legifrance – Le service public de l’acces au droit < http://www.legifrance.gouv.fr >
Criminal justice act 1988, section 133.
Layne, Daniel (2010), compensation for miscarriage of justice, internet journal of criminology.
Locke, j. (1947), two treatises of government, New York: hafner.
Rousseau, j. (1968), the social contract, London: penguin.
W.P.J.Pompe (1963-1964), proof in criminal procedure, heinonline-43 neb.L.Rev.