تقابل وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی فایده‌محور در توجیه کیفر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

توجیه کیفر در فلسفة اخلاق معاصر تحت سیطره و نفوذ دو جریان دیرپا در ساحت اخلاق هنجاری، یعنی غایت­گرایی و وظیفه­گرایی است. وظیفه­گرایی به نفس عمل می­نگرد و درستی و نادرستی اَعمال را فارغ از پیامد­های احتمالی­شان، داوری کرده و در صدور احکام هنجاری نظر به غایت ندارد. توجیه کیفر در این سُنت بر پایة تقدم حق بر خیر، ایدة استحقاق و با نگاه به گذشته و عنصر مکافات صورت می­گیرد. در مقابل، غایت­گرایی بر نتیجه استوار است و گزاره­های تکلیفی را با عنایت به پیامد رفتار آدمی تجویز می­کند.غایت­گرایی در خوانش فایده­گرایش با تقلیل حُسن و قُبح اَعمال به فایده مرتّب بر آنها در توجیه مجازات نظر به آینده دارد. مقاله حاضر بر آن است که با اتخاذ رویکردی تجویزی در توجیه کیفر و اولویت بخشیدن به اخلاق وظیفه­گرا، فایده­گرایی را به مثابة یک هدف فرعی برای نظام عدالت کیفری در نظر گیرد. این دیدگاه عدالت را هدف اصلی و محوری حقوق کیفری می­داند و مواردی چون پیشگیری، اصلاح و درمان را هدف­ ثانوی می­پندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Mutuality of Teleologism and utility-based Deontologism in Punishment Justification

نویسنده [English]

  • Hadi Rostami
چکیده [English]

Punishment justification in contemporary ethics philosophy is under supremacy and influence of two old courses in normative ethics construction, i.e. deotologism and teleologism. Teleologism regards action itself and arbitrates concerning validity and invalidity of actions out of their possible consequences and does not regard deontology in normative issuing of orders. Punishment justification in this respect is based on priority right to good, idea of deserve, backward-looking and retribution element .In contrast, deotologism is based on result and prescribes obligatory actions with regard to human behavior consequences and its utility. Deontologism in the utilitarian interpretation, by reducing good and evil of actions with pleasure and suffrage in punishment justification regards the future. The present article is seeking to regard utilitarianism as a subsidiary aim for criminal justice system by adopting a prescribed approach in punishment justification and priority to ethics. This approach regards justice as the main aim of criminal law and views prevention, reformation and treatment as the secondary aim

کلیدواژه‌ها [English]

  • Teleologism
  • Deontologism
  • Utilitarianism
  • Normative ethics
  • Retributivism
اترک، ح. ۱۳۸۹. «وظیفه­گرایی اخلاقی»، فصلنامه اخلاق درعلوم فناوری، سال پنجم، (1و2): ص 35-27.
اترک، ح. ۱۳۹۲. وظیفه­گرایی اخلاقی کانت، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
اسمارت، جی. جی. سی. ۱۳۹۲. فایده­گرایی، ترجمة  انشاءالله رحمتی. در: دانشنامة فلسفة اخلاق، چاپ اول، تهران: نشر صوفیا.
تبیت، م. ۱۳۸۶. فلسفۀ حقوق، ترجمۀ حسن رضایی خاوری. چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
پالمر، م. ۱۳۸۵. مسائل اخلاقی، ترجمة علی­رضا آل­بویه، چاپ اول، قم: انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جوان جعفری، ع و ساداتی، م. ۱۳۹۰. «از سزاگرایی کلاسیک تا سزاگرایی نوین (ارزیابی اندیشة سزاگرایی)»، آموزه­های حقوق کیفری دانشگاه علوم اسلامی رضوی، (2): ص 148-119.
جوان جعفری، ع و ساداتی، م. ۱۳۹۱. «ﺳﺰاﮔﺮاﻳﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻴﻔﺮ»، پژوهشنامة حقوق کیفری دانشگاه گیلان، 3(1): ص 81-59.
حسینی سورکی، م. ۱۳۸۴. «معنا و ماهیت سود در نظر سودگرایان»، نقد و نظر، 10(1و2): ص  320-301.
دباغ، س. 1392. درس­گفتارهایی در فلسفة اخلاق، چاپ دوم، تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
دباغ، س. ۱۳۸۷. سکوت و معنا، جستارهایی در فلسفة ویتگنشتاین، چاپ دوم، تهران: انتشارات صراط.
رالز، ج. ۱۳۸۷. «دو مفهوم از قواعد، ترجمة محمدعلی اردبیلی»، مجموعه مقالات تازه­های علوم جنایی، چاپ اول، تهران: بنیاد حقوقی میزان، ص 853-843.
رستمی، ه. ۱۳۹۱. «کیفر در نظریة لیبرالیسم»، رسالة دکترای حقوق کیفری و جرم­شناسی دانشگاه شهید بهشتی، ص 91.
رستمی، ه. ۱۳۹۳. «جرم­انگاری و کیفرگذاری در پرتو اصول محدودکنندۀ آزادی در نظریۀ لیبرال»، پژوهشنامة حقوق کیفری دانشگاه گیلان، 1(5): ص 81-55.
رستمی، ه. و تقی­پور، ع. 1394. «توجیه کیفر در سامانه عدالت به مثابة انصاف»، آموزه­های حقوق کیفری دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 9(5): ص 99-75.
ریچاردسون،  ه. ۱۳۹۲. «اخلاق وظیفه­گرایانه»، ترجمة  انشاءالله رحمتی، دانشنامة فلسفة اخلاق، چاپ اول، نشر صوفیا، ص 298-291.
سالیوان، ر. ۱۳۸۹. اخلاق در فلسفۀ کانت، ترجمۀ عزت­الله فولادوند، چاپ دوم، تهران: انتشارات طرح نو.
صفاری، ع. ۱۳۸۴. «کیفرشناسی و توجیه کیفر»، علوم جنایی، جلد دوم، چاپ اول، انتشارات سلسبیل. ص ۱۵۱-۸۹.
فرجیها، م و مقدسی، م. 1389. «رویکرد عوام­گرایی کیفری به عدالت کیفری نوجوانان و جوانان، مطالعة تطبیقی»، مجلة آموزه­های حقوقی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 14: ص 27-3.
فرح­بخش، م. ۱۳۸۹. «تأثیر فایده­گرایی بر جرم­انگاری»، رسالۀ دکترای حقوق جزا و جرم­شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
کانت، ا. 1369، بنیاد مابعدالطبیعة اخلاق، ترجمة حمید عنایت و علی قیصری، چاپ اول، تهران: انتشارات خوارزمی.
کانت، ا. ۱۳۹۲.  نقد عقل عملی، ترجمة انشاالله رحمتی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سوفیا.
کانت، ا. ۱۳۹۳الف. فلسفة حقوق، ترجمة منوچهر صانعی دره­بیدی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات نقش و نگار.
کانت، ا. ۱۳۹۳ب. درس­های فلسفة اخلاق، ترجمة منوچهر صانعی دره­بیدی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات نقش و نگار.
کاوادینو، م و دیگنان، ج. ۱۳۸۴. «توجیه یا دلیل­آوری مجازات»، ترجمة علی صفاری، مجلة تحقیقات حقوقی، 42: ص 324-278.
کورنر، ا. ۱۳۸۹. فلسفة کانت، ترجمة عزت­الله فولادوند، چاپ سوم، تهران:‌انتشارات خوارزمی.
ملکیان، م. ۱۳۸۱. تقریر حقیقت و تقلیل مرارت، در: راهی به رهایی (جستارهایی در باب عقلانیت و معنویت)، چاپ دوم، تهران:‌ نشر نگاه معاصر، صص 33-9.
نجفی­ابرندآبادی، ع. ۱۳۹۰. «سیاست جنایی عملگرا- عوام­گرا»، تقریرات درس سیاست جنایی، دورة دکتری دانشکدة حقوق دانشگاه شهید بهشتی (نیمسال نخست 90-89)، در: مباحثی در علوم جنایی، ویراست ششم، به کوشش شهرام ابراهیمی. ص 2895. (تقریرات)
نجفی­ابرندآبادی، ع و رستمی، ه. ۱۳۹۲. «رویکرد سزاگرا به کیفر در نظریة لیبرالیسم»، مجلة تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، ویژه­نامة 10: ص 500-461.
موحدی، م. ۱۳۸۹. «بررسی رابطۀ وظیفه­گرایی با نتیجه­گرایی»، مجلة پژوهش­های فلسفی، نشریه دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، 216(53): ص 179-155.
هارت، ه. ۱۳۸۸. آزادی، اخلاق، قانون، (درآمدی بر فلسفة حقوق کیفری و عمومی)، ترجمة محمّد راسخ، چاپ اول، تهران: انتشارات طرح نو.
هریسون، ر. ۱۳۸۷. حکومت و اخلاق، ترجمة محمد راسخ، در: حق و مصلحت، چاپ اول، تهران: انتشارات طرح نو.
همپتن، ج. ۱۳۸۹. فلسفة سیاسی، ترجمۀ خشایار دیهیمی، چاپ سوم، تهران: انتشارات طرح نو.
هوکر، ب. ۱۳۹۲. فایده­گرایی، ترجمة  انشاءالله رحمتی، در: دانشنامة فلسفة اخلاق، چاپ اول، تهران: نشر صوفیا
هورکا، ت. 1392. اخلاق غایت­گرایانه، ترجمة  انشاءالله رحمتی، در: دانشنامة فلسفة اخلاق، چاپ اول، تهران: نشر صوفیا.
هولمز، رابرت. ال. ۱۳۹۱. مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، چاپ سوم، تهران:‌انتشارات ققنوس.
Binder, G. 2002. "Punishment Theory: Moral or Political", Buffalo Criminal Law Review, Vol. 5, pp: 321- 372.
Carrit, E. F. 1947. Ethical and Political Thinking, Oxford: Clarendon Press.
Duff, R.A. 2001. Punishment, Communication, and Community, New York: Oxford University Press.
Duff, R.A and Garland, D. 1994. Introduction: Thinking about Punishment, In: A Reader on Punishment, New York: Oxford University Press.
Feinberg, J. 1987. "Some Unswept Debris from the Hart- Devlin Debate", Synthese 72, 1987: 249-275.
Hart, H. L. A. 2009. Punishment and Responsibility, Essays in Philosophy of Law, Second Edition, New York: Oxford University Press.
Kant, I. 1998. The Metaphysics of Morals (1797), Translated and Edited by Mary Gregor, Cambridge University Press.
Lacey, N. 1988. State Punishment, Political Principles and Community Values, London: Routledge.
Lyons, D. 1972. "Logic and Coercion in Bentham’s Theory of Law", Cornell Law Review, No. 57, pp: 335-362.
Metz, T. 2007. "How to Reconcile Liberal Politics with Retributive Punishment", Oxford Journal of Legal Studies, Vol. 27, No. 4, pp: 683-705.
Murphy, J. G. 1995. "Legal Moralism and Liberalism", Arizona law Review, Vol. 37, pp:73-93.
Rawls J. 1955. "Tow Concepts of Rules", The Philosophical Review 64, pp: 3-32.
Richards, D. A. J. 1981. "Rights, Utility and Crime, In" Crime and Justice, Vol. 3, Michael Tonry & Norval Morris (Eds), pp: 247- 294.
Von Hirsch, A. 1992. "Proportionality in the Philosophy of Punishment", In: Crime and Justice, Vol. 16, pp: 55-98.
Zaibert, L. 2002. "Punishment, Liberalism, and Communitarianism, Book Review", Buffalo Criminal Law Review, Vol. 6, pp: 673-690.