مبانی و اصول مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه سمنان

چکیده

اگر مسئولیت کیفری را مبتنی بر شرایطی بدانیم که در خصوص اعمال مجازات نسبت به انسان ذی­شعور مورد توجّه قرار گرفته­اند بی­تردید مقولة نسبتاً جدید مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی که نه روحی برای شریر شدن دارند و نه جسمی برای حبس گردیدن با چالش مواجه گشته و به توجیه­های خاصی نیاز خواهد داشت. به رغم اینکه در طول سالیان گذشته که این مقوله وارد قلمرو حقوق کیفری ایران گشت تلاش­هایی در جهت رفع آن چالش­ها به عمل آمد، وجود دیدگاه­های متعارض در این زمینه نشان می­دهد که چالش­های مذکور به درستی مرتفع نشده­اند. در این شرایط، قانونگذار ایران بدون توجّه به این چالش­ها آشکارا از مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی دفاع و برای آن مقرّراتی را وضع کرده است. بنابراین، سؤال این است که چرا با وجود چالش­های مذکور قانونگذار ایران مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را پذیرفته است؟ قطعاً او تحت تأثیر مبانی مختلفی به این سیاست روی آورده است. این مبانی هرچه که باشد آنقدر اهمیت داشته است که وی را نسبت به مقولة مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی متقاعد نموده است. البتّه شکّی نیست که پیش­بینی این مسئله نمی­تواند بدون در نظر گرفتن برخی اصول و قواعد ضروری این حوزه صورت گیرد. از این رو، در این مقاله سعی کرده ایم ضمن بررسی مبانی مورد نظر قانونگذار ایران، اصول راهبردی حاکم بر مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی را نیز مورد مطالعه قرار دهیم. روش مطالعة ما در این تحقیق مبتنی بر تحلیل موادّ قانونی در چارچوب اصول حقوقی است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Foundations and Principles of the Legal Persons’ Criminal Liability in Iranian Last Islamic Penal Code

نویسنده [English]

  • Mojtaba Jafari
چکیده [English]

If criminal liability is based on conditions that are considered for penalties against human sentent, certainly the relatively new category of criminal liability of legal persons will be faced with challenges because the legal persons have not a soul to be devil and not a body to be prisoner. In this situation, this new category needs to be justified. Over the years that the concept entered into the realm of iranian criminal law, despite the efforts being made to meet these challenges, existence of conflicting views in this area shows that the challenges are not resolved correctly. In these circumstances, the Iranian legislature, regardless of the challenges, has clearly defended the criminal liability of legal persons and has made some provisions in this area. So, the question is exactly that why, despite the challenges, Iranian legislator has accepted the criminal liability of legal persons? He certainly has embraced this strategy under the influence of various foundations. Whatever, theses foundations are so important that the legislator is convinced concerning the issue of criminal liability of legal persons. Of course, no doubt that this issue can not be predicted without taking into account certain essential principles and rules of this field. Hence, in this article, while discussing the foundations of the Iranian legislator, we have tried to study also the strategic principles governing the criminal liability of legal persons. Our methodology in this research is based on analysis of legal provisions within the framework of legal principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • legal entities
  • Justice
  • social benefits
  • borrowed culpability
  • criminal responsibility
آخوندی، م. 1390. آیین دادرسی کیفری، جلد چهارم: اندیشه­ها، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
آقایی­نیا، ح. 1362. «مسئولیت جزایی در حقوق ایران»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
احمدپور، م. 1381. «شرکت­های مادر؛ الزام یا اختیار»، ماهنامة تدبیر، 147: ص 15-4.
اردبیلی، م.ع. 1393. حقوق جزای عمومی، چاپ سی و سوم، نشر میزان.
بکاریا، س. 1380. رسالة جرایم و مجازات­ها، ترجمة محمّد علی اردبیلی، چاپ چهارم، نشر میزان.
جعفری، م. 1392. «تعدّد جرم و آثار آن در قانون جدید مجازات اسلامی»، پژوهش حقوق کیفری، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علّامه طباطبایی، 5: ص 196-175.
جعفری، م. 1392. جامعه­شناسی حقوق کیفری؛ رویکرد انتقادی به حقوق کیفری، چاپ نخست، نشر میزان.
جعفری، م. 1393. «ماهیت و قلمرو اراده در تحقّق مسئولیت کیفری»، پژوهش حقوق کیفری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، 15: ص 141-121.
جعفری، م. 1386. «مطالعة تطبیقی جرایم بورس اوراق بهادار در حقوق جزای ایران و فرانسه»، پایان نامة کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع).
حسنی، م. 1390. «فلسفة مجازات اشخاص حقوقی بزهکار: فایده گرایی- سزاگرایی»، ضمیمة مجلّة تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، یادنامة شادروان دکتر نوربها، ص 406-375.
شریفی، م، حبیب­زاده، م، عیسایی تفرشی، م و فرجیها، م. 1392. «انتساب مسئولیت کیفری به اشخاص حقوقی در نظام کیفری ایران و انگلستان»، آموزه­های حقوق کیفری، 6: ص 88-57.
شریفی، م. 1393. «مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در حقوق ایران و انگلستان»، رسالة دکتری حقوق جزا و جرم­شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
کِلی، ج. 1382. تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب، ترجمة محمّد راسخ، چاپ دوم، انتشارات طرح نو.
محسنی، م. 1376. دورة حقوق جزای عمومی، جلد سوم: مسئولیت کیفری. چاپ اوّل، کتابخانة گنج دانش.
نجفی ابرندآبادی، ع. 1390. «از جرم­شناسی تا آسیب اجتماعی شناسی»، ضمیمه مجلّه تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی؛ یادنامة شادروان دکتر رضا نوربها، ص 1031-1015.
نجفی ابرندآبادی، ع. 1385. جرم­شناسی بزهکاری اقتصادی، از:تقریرات درس جرم­شناسی، ویراست ششم.
Ashworth, A. 2009, Principles of criminal law, Sixth edition, Oxford.
Barkan, Steven E. 2012, Criminology: A sociological understanding, Fifth edition, Pearson.
Catargiu M. 2013, "The origins of criminal liability of legal persons; A comparative perspective", AGORA International Journal of Judicial Sciences, 3:26-30.
Daoud E. et Le Corre C. 2013, "La résponsabilité pénale des personnes morales", Perspectives Etudes, 43: 53-58.
Hart, H. L. A. 1986, Punishment and responsibility, Oxford.
Service Droit en pratique, 2009, La résponsabilité pénale de la personne morale, Travail & Sécurité.
Jakulin V. 2009, "The liability of legal persons for criminal offences in French and Slovene criminal law", Slovenian Law Review, 6(1/2): 35-42.
Véron, M. 2005, Droit pénal des affaires, Armand Colin.